رمان عمل

در یادداشت «انواع رمان» (+) انواع تقسیم‌بندی‌های رمان را نام بردیم، و بعد از آن درباره ویژگی‌های «رمان پیکارسک» (+) و «رمان گوتیک» (+) و «رمان تاریخی» (+) و «رمان رسالتی» (+) و «رمان روان‌شناختی» (+) و «رمان جریان سیال ذهن» (+) و «رمان وهم و خیال(فانتزی)» (+) و «رمان علمی تخیلی» (+) و «رمان تمثیلی» (+) و رمان نمادین (+)  و رمان وهمناک (+) نوشتیم، حال به ادامه معرفی انواع رمان می‌پردازیم:

رمان عمل Novel of Action
رمان عمل داستانی است که از رویدادها و وقایع پی‌درپی که به‌عمد شگفت‌آور و اعجاب‌انگیزند به وجود آمده است. رمان عمل ساده‌ترین شکل رمان است و به طور عمد سعی می‌کند کنجکاویِ بی‌قید و بند خواننده را برانگیزد. به عبارت دیگر داستانی است که خواننده را با این پرسش که «بعد چه خواهد شد» به خواندن ادامه‌ی داستان وادارد. در این گونه آثا خواننده به شخصیت‌ها توجهی ندارد و فقط به پیگیری اتفاقات تمایل دارد. تقریبا بیشتر رمان‌های عمل حقیقتِ مانندی ندارند و داستانشان به لحاظ طبیعت از واقعیت‌های زندگی روزمره و متعارف به دور است. این گونه رمان با این که فکر و احساس خواننده را به بازی می‌گیرد اما باید پایانی خوشحال‌کننده داشته باشد و شخصیت اصلی داستان باید از همه مخاطرات بی هیچ‌گونه گزند و آزار به سلامت بگذرد و به دامن آرامش برگردد. 
قلمرو رمان عمل بسیار گسترده است و شمار انواع آن، از بزرگ‌ترینِ انواع رمان است و از رمان‌هایی مانند «جزیره‌ی گنج» رابرت لویی استیونسن و «آیوانهو» والتر اسکات تا رمان‌های مهیج، حادثه‌ای، کارآگاهی، جنایی و پلیسی و... را در برمی‌گیرد.

الف) رمان مهیج: اصطلاح مبهمی است و طیف وسیعی را شامل می‌شود. داستان مهیج داستانی هیجان‌آور و کنجکاوی برانگیز است و پیرنگ محکمی دارد اما گاهی جنبه‌ی احساسی آن بر جنبه‌ی تعقلی آن می‌چربد. رمان مهیج یکی از فراورده‌های قرن بیستم است که اصل و بنیادش را از داستان‌های گوتیک و هراس‌انگیز قدیمی گرفته است.

ب) رمان حادثه‌ای: رمان است که داستان بر محور حوادث گسسته و ناپیوسته می‌گردد و پیرنگ و شخصیت‌ها تابع حوادث هستند. این نوع اغلب پیرنگ ضیعفی دارد و توجه نویسنده بر هیجان‌انگیز بودن حوادث و تاثیر آن بر شخصیت‌ها است. برای نمونه:

• رابینسون کروزوئه - دانیل فو
• سه تفنگدار - الکساندر دوما

در ایران از ویژگی‌های رمان حادثه‌ای برای داستان‌های پا.رقی سواستفاده شده و نویسندگانی چون حسینقلی مستعان، ر اعتمادی، فهیمه رحیمی، جواد فاضل و... در نوشتن این نوع رمان‌های مبتذل و بازاری کارکشته هستند. در آثار این نویسندگان گاهی خصوصیت‌های رمان حادثه‌ای با ویژگی‌ رمان سانتی‌مانتال و رمانتیک درهم‌می‌آمیزد و آثاری کم ارزش (به لحاظ ادبی) را پدید می‌آورند مانند:

• آفت - حسینقلی مستعان
• شیرازه - جواد فاضل
• رمان امشب اشکی میریزد - کوروس بابایی
• تویست داغم کن - ر. اعتمادی

ج) رمان کارآگاهی جنایی و پلیسی: رمانی است که در آن جرمی (معمولا قتل) روی داده باشد و به وسیله‌ی کارآگاهی یا افسر پلیسی با فرض‌های منطقی و تفسیرها و تعبیرهای معقول مرتکب و گناهکار شناخته می‌شود. البته این تعریف جامعی برای این دسته رمان نیست ولی تا حدودی می‌تواند بیانگر این نوع رمان باشد. این نوع رمان مورد نظر ما با داستان کوتاه «جنایت کوچه مورگ» که ادگار آلن‌پو آن را در 1841 در نشریه گراهام منتشر کرد پا به عرصه نهاد.
اغلب این نوع رمان‌های پلیسی به واقعیت‌های زندگی روزمره توجهی ندارند و از نظر هنری قابل توجه نیستند و اغلب هدفی جز سرگرمی خواننده ندارند. این نوع رمان زاییده تمدن صنعتی و شهرهای بزرگ و مسایل مربوط به آن است.
نمونه‌ها:

• ماجراهای شرلوک هلمز - آرتور کانن دویل
• ماجراهای آرسن لوپن - موریس لُبلان
• ماجراهای خانم مارپل و هرکول پوآرا - آگاتا کریستی

در ایران از اثر با ارزشی که در این دسته جای بگیرد می‌توان «شراب خام» اسماعیل فصیح را نام برد.
.

این مطلب با کمک بخش چهارم کتاب «ادبیات داستانی» اثر جمال میرصادقی نوشته شده است.