پنجره
فريد قدمي جايزه گرفته يا بورسيه تحقيقاتي؟ (بررسی یک ادعا)
مطلب را در سایت منبع {روزنامه اعتماد} بخوانید
بررسی ادعای مترجمی كه میگوید از بنیاد جیمز جویس جایزه گرفته است
فرید قدمی جایزه گرفته یا بورسیه تحقیقاتی؟
بهار سرلك
روزنامه «هفت صبح» اردیبهشت ماه امسال با فرید قدمی، مترجمی كه جلد نخست رمان «اولیس» نوشته جیمز جویس را ترجمه و راهی سیودومین نمایشگاه كتاب كرده بود به گفت‌وگو نشست و از او درباره اعطای جایزه بنیاد جیمز جویس زوریخ پرسید؛ جایزه‌ای كه به زعم مصاحبه‌كننده فرید قدمی نخستین و تنها ایرانی است كه آن را دریافت كرده است. مصاحبه‌كننده از این نویسنده و مترجم خواسته بود درباره این جایزه توضیحاتی ارایه كند. قدمی در جواب گفته بود:«این جایزه را در سال 2016 گرفتم. بنیاد جیمز جویس، بنیادی است در زوریخ كه هر ساله جایزه‌ای 1500 فرانكی به همراه اقامتی یك ماهه در زوریخ برای كار كردن در پروژهای كه مربوط به جویس است به مترجمان جویس اختصاص میدهد. افراد زیادی هم هستند كه مشتاقند از این جایزه استفاده كنند.
بنیاد هر سال فراخوانی دارد كه افراد اعلام آمادگی میكنند و این بنیاد هم از بین كسانی كه در این فراخوان شركت كرده‌اند یك یا دو نفر را در جهان انتخاب میكند و این جایزه را به آنها میدهد. در واقع بیشتر نوعی قدردانی است نسبت به كسانی كه در حال ترجمه و تحقیق روی آثار جویس هستند. من اولین كسی بودم كه از ایران و آسیا این جایزه را گرفتم. البته به همراه یك مترجم آرژانتینی اما همانطور كه گفتی تنها نفری بودم كه این جایزه را گرفتم. زمانی كه جایزه جویس را گرفتم، داشتم روی شعرهای جویس و نمایشنامه «تبعیدیها» كار میكردم كه ترجمه هر دو در ایران چاپ شده‌اند. غیر از این رساله‌ای هم درباره جویس نوشته بودم كه چاپ شد. در واقع قبل از انتشار «اولیس» آثاری كه درباره جویس كار كردم، اینها بودند، جلد اول «اولیس» هم كه امسال در نمایشگاه كتاب چاپ شد و تا بهار 99 هم كل آن امیدوارم منتشر شود.»
این پاسخ قدمی به سوال نخست مصاحبه‌كننده است. بیكم و كاست.
بعد از خواندن این مصاحبه كنجكاو شدم درباره این جایزه بیشتر بدانم. بنیاد ارنست همینگوی و سازوكار آن را میدانم.
این بنیاد هر ساله رقابتی در میان دانش‌آموزان سال اولی دبیرستانی در نزدیكی محل زندگی همینگوی در ایلینوی برگزار میكند و دانش‌آموزها با مقاله‌ای 300 تا 600 كلمه‌ای در مورد موضوعی تعیین شده به رقابت میپردازند. مقاله 3 برنده نخست در ژورنال ادبی «همینگوی شورتس» منتشر میشود. همچنین به این 3 برنده كمك هزینه تحصیلی هزار دلاری برای حضور در كالج اعطا میشود و زمانی كه در سال آخر دبیرستان مشغول تحصیل میشوند، میتوانند در این بنیاد اقامت كنند و از آموزه‌های نویسندگی اساتید بهره‌مند شوند. اینها كمك‌های مالی و معنویای هستند كه در شكل‌گیری و افزایش انگیزه بیشتر دانش‌آموز برای نوشتن و آشنایی با همینگوی نقش دارند.
میخواستم بدانم قدمی چه روندی را طی كرده است كه توانسته چنین جایزه‌ای به دست بیاورد؟ بالاخره هر چه كه باشد، بنیاد جیمز جویس است و یك ایرانی. از توضیحات او در «هفت صبح» این طور برمیآید كه رقابتی در كار است چون بسیاری از مترجمان «مشتاقند از این جایزه استفاده كنند.» سری به وب‌سایت بنیاد جیمز جویس (James Joyce Foundation) زدم. در آنجا حرفی از جایزه (Award/Prize) نبود و فقط بورسیه تحقیقاتی (Scholarship) را دیدم.
در همین سایت خواندم كه بورسیه تحقیقاتی در چند شاخه به مترجمان اهدا میشود:«بورسیه تحقیقاتی برای ترجمه آثار جویس و اقامت لورن؛ دوستان زوریخی جیمز جویس؛ بورسیه‌های تحقیقاتی بنیاد؛ بورسیه تحقیقاتی شهر زوریخ؛ سایر بورسیه‌ها و كمك هزینه‌ها.»
شرایط دریافت بورسیه تحقیقاتی ترجمه آثار جویس و اقامت لورن به این شكل تعریف شده است:«این بورسیه از سوی همراهان بنیاد جیمز جویس واقع در زوریخ و خانه ترجمه لورن اعطا میشود. از مترجمانی كه در حال پیشبرد پروژه اثری از جیمز جویس هستند و در زمان حضورشان در سوییس نیز كارشان را روی این پروژه ادامه خواهند داد، دعوت به عمل میآوریم. این بورسیه تحقیقاتی شامل ترجمه‌های تكمیل شده‌ای كه در نوبت انتشار به سر میبرند، نمیشود.» در ادامه هم نام دریافت‌كنندگان این كمك هزینه در 4 سال گذشته آمده است و نام فرید قدمی هم به عنوان دریافت‌كننده این «بورسیه تحقیقاتی» در سال 2016 ذكر شده است.
ایمیلی برای بنیاد فرستادم و پرسیدم تفاوتی میان «بورسیه تحقیقاتی» و «جایزه» قائل هستند یا خیر؟ اورسلا زلر، یكی از سرپرستان این بنیاد در پاسخ نوشت:«قطعا میان «بورسیه تحقیقاتی» و «جایزه» تفاوتی قائل هستیم. در نتیجه كمك‌هزینه بنیاد جیمز جویس زوریخ و خانه ترجمه لورن جویس را نمیشود به آن معنی، جایزه تلقی كرد. البته هدف ما انتخاب مترجمان با صلاحیت از میان شركت‌كنندگان است.»
پرسیدم:«براساس بررسیهایی كه روی ترجمه‌ها انجام میشود به شركت‌كنندگان بورسیه تحقیقاتی تعلق میگیرد؟ كارشناسی برای تطبیق متن مبدا با متن مقصد و تایید اصالت و دقت مترجم در اختیار دارید؟»
زلر در جواب نوشت:«متاسفانه كارشناس زبان‌های «بیگانه‌تر» یا ناآشنا مانند فارسی- البته از دیدگاه ما- برای ارزیابی ترجمه در اختیار نداریم. برای چنین درخواست‌نامه‌هایی به شروط دیگری ملزم هستیم یعنی قرارداد ناشر برای پروژهای كه مترجم در دست ترجمه دارد و در حقیقت فقط شركت‌كنندگانی كه پیش از این ترجمه‌ای از آثار جویس را در كشورشان منتشر كرده باشند، مدنظر قرار میدهیم. نمیتوانیم كیفیت ترجمه‌ای فارسی را قضاوت كنیم اما با اطمینان میتوانم بگویم، برای مثال ترجمه «اولیس» كه با اعمال محدودیت‌ها در كشورتان منتشر میشود، نمیتواند اصالت اثر جویس را داشته باشد. همچنین چند سالی زمان میبرد تا چنین مسوولیت پرچالشی به سرانجام برسد.»
با قدمی تماس گرفتم و از او پرسیدم در مصاحبه با «هفت صبح» گفته بودید از بنیاد جیمز جویس جایزه دریافت كرده‌اید اما بنیاد میگوید آنها بورسیه‌ای تحقیقاتی برای مترجمان در نظر میگیرند و از نظر آنها میان «جایزه» و «بورسیه» تفاوت‌هایی وجود دارد. از نظر شما «بورسیه تحقیقاتی» و «جایزه» فرقی با همدیگر دارند؟
قدمی در جواب گفت:«یكی است. لغت هستند دیگر. من خیلی درباره این موضوع جایی صحبت نكرده‌ام.و به آن اشاره‌ای هم نمیكنم و چیز مهمی هم نیست. اما فكر میكنم در عنوانش هم James Joyce Scholarship and Award است. یعنی جایزه‌ای كه مشتركا برای لورن و بنیاد جویس است.»
گفتم: اما مثل اینكه تفاوتی میان این قائل هستند و بورسیه تحقیقاتی را از جایزه جدا میدانند.
گفت:«من نمیدانم تفاوت قائل هستند یا قائل نیستند. در نهایت چیز مهمی برای من نیست. در سایت بنیاد هم میتوانید هر چه كه درباره‌اش هست، چه كسانی گرفته‌اند و چه كسانی نگرفته‌اند را ببینید. موضوع چندان مهمی نیست.»
واكنش بنیاد جیمز جویس را به این اظهارنظر قدمی جویا شدم. این بار فریتز سن، مدیر بنیاد جیمز جویس- كارشناس آثار جیمز جویس و نظریه‌پرداز- در جواب توضیحاتی درباره دو دریافت‌كننده ایرانی- اكرم پدرام‌نیا و فرید قدمی- كه از حمایت مالی و معنوی این بنیاد برخوردار شده بودند، ارایه كرده بود. او برای شفاف‌سازی بیشتر در مورد دو لغت «بورسیه تحقیقاتی» و «جایزه» نوشته بود:«هر دو «بورسیه تحقیقاتی» بنیاد جیمز جویس زوریخ را دریافت كرده‌اند كه قطعا آن را «جایزه» نمیدانیم. جایزه زمانی به اثری تعلق میگیرد كه منتشر شده باشد و نامش در كارنامه حرفه‌ای فرد قید شده باشد. بورسیه تحقیقاتی به كارهایی تعلق میگیرد كه هنوز به پایان نرسیده‌اند و فرد در حال كار و پژوهش روی آن است. ما با ترمینولوژی(اصطلاح‌شناسی) كشور شما آشنایی نداریم اما تا آنجایی كه ما میدانیم در كشور ما میان «بورسیه تحقیقاتی» (كمك‌هزینه تحقیقاتی) با جایزه‌ای رسمی- كه معمولا هیات داوران برگزیده آن را تعیین میكند- یك دنیا فاصله است.»
نمونه بنیادی كه به شركت‌كنندگانش جایزه اهدا میكند، بنیاد جورج اورول است كه در هر سال اعضای هیات داوران آن تغییر میكنند.
جوایز این بنیاد شامل جایزه به نوشتار سیاسی، داستان سیاسی، روزنامه‌نگاری و افشاگری فسادهای بریتانیا میشود. هر كدام از این بخش‌ها هیات داورانی مجزا دارند و فرد دیگری روی تصمیم‌گیری آنها تاثیرگذار نیست. هیات داوران تمامی آثار ارسال شده شركت‌كنندگان را بررسی میكنند و ابتدا در فهرست اولیه 12 شركت‌كننده و آثارشان را نامزد جایزه معرفی میكنند. چند هفته بعد فهرست نهایی را كه شامل 6 نامزد میشود و با بررسی آثار به دست آمده است، معرفی میكنند. در نهایت نیز با رای داوران برگزیده انتخاب میشود.
فریتز سن توضیح داده بود كه اگر از سوی این بنیاد جایزه‌ای به این دو مترجم اهدا شود، دارای اعتبار نیست و دلیل خود را این طور بیان كرده بود:«طبعیتا ما در زبان فارسی دانشی نداریم تا كیفیت ترجمه به این زبان را قضاوت كنیم.»
در شرح این ماجرا تلاش كردم، پیگیریهایم را بدون جانبداری در میان بگذارم. قضاوت درباره مجموع آن را به خواننده میسپارم.