رمان روان‌شناختی
در یادداشت «انواع رمان» (+) انواع تقسیم‌بندی‌های رمان را نام بردیم، و بعد از آن درباره ویژگی‌های «رمان پیکارسک» (+) و «رمان گوتیک» (+) و «رمان تاریخی» (+) و «رمان رسالتی» (+) نوشتیم، حال به ادامه معرفی انواع رمان می‌پردازیم:
رمان روان‌شناختی Psychological Novel
رمان روان‌شناختی رمانی است که در آن توجه بسیاری به حالت‌ها و عواطف پیچیده‌ی ذهنی و ویژگی‌های درونی شخصیت‌های داستان بشود، از این رو محتوای رمان‌های روان‌شناختی به آنچه رخ می‌دهد اکتفا نمی‌کند، بلکه بیشتر به تشریح چرایی‌ها و علت‌های اعمال و کنش و واکنش‌ها می‌پردازد و به زندگی عاطفی شخصیت‌های رمان بیشتر از معمول واکنش نشان می‌دهد و به انگیزه‌های اعمال و رفتاری که از شخصیت‌ها سر می‌زند توجه بسیار دارد. در واقع در این نوع رمان تفسیر زندگی نامرئی انسان و عمرش را می‌خوانیم.
عمر رمان روان‌شناختی حدود صد سال است، اما در همین مدت و با پیشرفت‌های علم روان‌شناسی و به خصوص نظریه‌های فروید، پاولوف و یونگ گسترش بسیاری یافته. نظریه‌های اینان نویسندگان را برآن داشت که کمتر بر نتایح اخلاقی اعمال تکیه کنند و بیشتر به محرکی که شخصیت‌ها را وادار به عملی خاص کرده است، بپردازند.
دو مصداق معتبر و مهم در این نوع رمان که آثارشان بر دیگران تاثیر فراوان داشته فئودور داستایوسکی و لیو تالستوی هستند.
تحلیل روانی تالستوی پیچیده‌تر و انعطاف‌پذیرتر از داستایوسکی بود، چون در تحلیلی که داستایوسکی ارائه می‌داد نوعی برخورد تاریخ‌گرایانه‌ی ماهوی وجود داشت و اینکه او تجربه‌های روانی شخصیت‌هایش را به حالتی نزدیک به دیوانگی ترسیم می‌کرد و عادت داشت افکار و احساسات قهرمان‌هایش به‌عنوان مقوله‌های ابدی و ذاتی برخورد کند.
تالستوی اما حالات طبیعی گوناگونی را مجسم می‌کرد، او طبیعت و عواطف قهرمانان خود را ناشی از اوضاع و احوال جامعه می‌دانست، یعنی پیوند تکوینی آنان را با محیط و زمانه را منعکس می‌کرد.
پیش از تالستوی نویسندگانی مثل لارنس استرن، ژان ژاک روسو و استاندال کوشش‌هایی برای نفوذ در پنهان‌ترین زوایای روح به عمل آورده‌اند اما آثار آنان طوری نبوده که خواننده را به سفری درونی هدایت کند. تالستوی نخستین نویسنده‌ای بود که از تک‌گویی درونی به‌عنوان وسیله‌ی تجسم حرکت واقعی روندهای فکری و دگرگونی‌های پیچیده‌ی احساس‌های انسان استفاده کرد و به این واسطه بیانی نو و مهم را در اختیار ادبیات قرار داد تا امکانات گسترده‌ای در این زمینه پدید آید.
نمونه‌ها:
- آنا کارنینا - لیو تالستوی
- جنایت و مکافات - فئودور داستایوسکی
- پرتره یک بانو - هنری جیمز
- لرد جیم - جوزف کنراد
- گرسنه - کنوت هامسون
نمونه‌های ایرانی:
- خواب زمستانی - گلی ترقی
- آداب زیارت - تقی مدرسی
.
این مطلب با کمک بخش چهارم کتاب «ادبیات داستانی» اثر جمال میرصادقی نوشته شده است.
نظرات