رمان رسالتی
در یادداشت «انواع رمان» (+) انواع تقسیم‌بندی‌های رمان را نام بردیم، و بعد از آن درباره ویژگی‌های «رمان پیکارسک» (+) و «رمان گوتیک» (+) و «رمان تاریخی» (+) نوشتیم، حال به ادامه معرفی انواع رمان می‌پردازیم:
رمان رسالتی Thesis Novel
رمانی است که در آن از مساله‌ای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، مذهبی و تبلیغی صحبت شود و خصلت و منظوری اصلاح‌طلبانه داشته باشد و این منظور را در حکم رسالتی عنوان کند. این نوع را می‌توان به چند زیرشاخه تقسیم کرد:
- رمان اجتماعی
- رمان تبلیغی
- رمان انتقاد اجتماعی
- رمان سیاسی
الف) رمان اجتماعی Socialogical Novel
این نوع اصولا به مسائلی سروکار دارد که بیشتر حول احوال محیطی و فرهنگی زندگی کارگران تمرکز می‌کند تا احوالات و امور شخصی آنها. این نوع رمان بر نفوذ جامعه و اوضاع اقتصادی بر شخصیت‌ها و وقایع داستان تاکید می‌کند و تاثیر این امور را بر رفتار و سلوک انسان در زمان و مکان معین مورد ارزیابی قرار می‌دهد و مفهوم ضمنی «تز» اصلاحات اقتصادی و اجتماعی را تصویر می‌کند.
رمان اجتماعی در نیمه دوم قرن نوزدهم به بعد به‌وجود آمد، زمانی که پرولتاریا شخصیت واقعی خود را در عرصه‌ی ادبیات پیدا کرد و به ارزش و منزلت خود آگاه شد، از این پس بود که نقش حساس خود را در رمان به نمایش گذاشت و به همین دلیل این نوع به «رمان پرولتاریایی» هم مشهور است. تا قبل از این گونه رمان‌ها کارگران در داستان‌ها مانند گدایان یا دوزخیانی ترحم‌برانگیز تصویر می‌شدند.
نمونه‌ها:
- خوشه‌های خشم - جان استاین‌بک (از این رمان به عنوان ادیسه‌ی پرولتاریای کشاورزی امریکا نام برده می‌شود)
- مادر - ماکسیم گورکی
- جنگل - آپتن سینکلر
- یک وجب خاک خدا - ارسکین کالدول
- نان آن سال‌ها - هاینریش بل
و از نمونه‌های ایرانی:
- گام‌های پیمودن - نسیم خاکسار
- فردا - صادق هدایت
ب) رمان تبلیغی Propaganda Novel
به رمانی گفته می‌شود که با جریان یا مساله‌ی خاص اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و اخلاقی سر و کار دارد و نویسنده به‌شدت از نظر و اندیشه‌ی (ایدئولوژی) خاصی برای حل جریانی ه به‌وجود آورده دفاق می‌کند. رمان تبلیغی به قصد حساب‌شده و سنجیده‌ای نوشته شده و طرطفدار یا علیه طبقه یا گروهی از مردم است و به دفاع از نوع خاصی از ایدئولوژی برمی‌خیزد. با وجود شباهت‌هایی که با رمان اجتماعی دارد نباید با آن اشتباه گرفته شود.
نمونه‌ها:
- چگونه فولاد آبدیده شد - نیکلای استروفسکی
- پاشنه‌ی آهنین - جک لندن
- گارد جوان - الکساندر فادیف
ج) رمان انتقاد اجتماعی Problem Novel
رمانی است که به طرح مسائل اجتماعی با دید انتقادی بپردازد و در عین حال «تزی» را مطرح کند. مانند داستان کلبه عمو تم که در آن نه تنها اوضاع و احوال جامعه امریکا را تصویر می‌کند، بلکه هدف عمیق‌تر آن افشای بی‌عدالتی‌هایی است که برعلیه سیاه‌پوستان اعمال می‌شده.
نمونه‌ها:
- کلبه‌ی عمو تم - هریت بیچر استو
- روث - الیزابت گسکل
نمونه‌های ایرانی:
- سیاحت‌نامه‌ی ابراهیم بیگ - زین‌العابدین مراغه‌ای
- مسالک‌المحسنین - عبدالرحیم طالبوف
- تهران مخوف - مشفق کاظمی
- مدیر مدرسه - جلال آل‌احمد
د) رمان سیاسی Political Novel
رمانی است که مستقیما با جنله‌های معینی از زندگی سیاسی سروکار داشته باشد و در آن جنبه‌های سیاسی از عناصر لازم سزنده‌ی اثر باشد نه زمینه‌ی فرعی و حاشیه‌ای آن.
نمونه‌ها:
- نینا - ثابت رحمان
- ناحیه‌ی کلمبیا - جان دوس‌پاسوس
- عنصر نامطلوب - رژه دبره
نمونه ایرانی:
- آتش از آتش - جمال میرصادقی
.
این مطلب با کمک بخش چهارم کتاب «ادبیات داستانی» اثر جمال میرصادقی نوشته شده است.
نظرات